Τρίτη 12 Φεβρουαρίου 2013

Το Γκάζι




Το εργοστάσιο φωταερίου. Φωτογραφικό αρχείο Τεχνόπολης

Το εργοστάσιο φωταερίου κατασκευάστηκε σταδιακά από το 1857 έως το 1914 στην οδό Πειραιώς, από τον επιχειρηματία Φραγκίσκο Φεράλδη, ύστερα από μελέτη Γάλλων μηχανικών και σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά βιομηχανικά πρότυπα. Φώτισε για πρώτη φορά τους δρόμους της πρωτεύουσας και στη συνέχεια τις βιοτεχνίες και τα σπίτια των Αθηναίων. Πλαισιώθηκε από σιδηρουργείο, μηχανουργείο, ξυλουργείο, φούρνους, αεροφυλάκια και καμινάδες που αποτέλεσαν τοπόσημο για την πόλη. Εκσυγχρονίστηκε, συνδέθηκε με τον σιδηρόδρομο Αθηνών-Πειραιώς και έδωσε το όνομά του σε μια ολόκληρη περιοχή της Αθήνας, το Γκάζι.
 
Μετά την οριστική παύση των εργασιών, το 1986, το βιομηχανικό συγκρότημα κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο, μοναδικό παράδειγμα φονκτιοναλιστικής αρχιτεκτονικής, χάρη στην πλούσια τυπολογία των βιομηχανικών του κτιρίων και στην ιδιαίτερη αισθητική των μεταλλικών του κατασκευών. Η απόφαση της κήρυξης τροποποιήθηκε με συμπληρωματικά διατάγματα το 1987 και το 1989, όταν ξεκίνησε και η εφαρμογή των σχεδίων ανάπλασής του από τον Δήμο Αθηναίων, χωρίς δυστυχώς ελλείψεις και απώλειες, όπως αυτή του κτιρίου του χημείου και μεγάλου μέρους του εξοπλισμού του.
Από το 1999, στο παλιό εργοστάσιο του Γκαζιού, λειτουργεί η Τεχνόπολις του Δήμου Αθηναίων, χώρος πολιτιστικών δράσεων, εκδηλώσεων και υπηρεσιών του Δήμου, καθώς και η έδρα του δημοτικού ραδιοφωνικού σταθμού 9,84. 
Αν και είναι πολλοί αυτοί που υποστηρίζουν ότι ο χώρος έχει χάσει ολοκληρωτικά την ιδιαίτερη αισθητική και την ιστορική του μνήμη - Το εργοστάσιο του Γκαζιού έπαψε πια να θυμίζει. Επαψε να αφηγείται. Και συνεπώς έπαψε να σηματοδοτεί το βάθος της ανθρώπινης ύπαρξης στην ιστορία της πόλης μας. Εχασε την αυθεντικότητά του.” Γιώργος Μαχαίρας, εφημερίδα Καθημερινή -  σήμερα, σε μια προσπάθεια αναβίωσης της ιδιαίτερης ιστορίας του χώρου και αποκατάστασής του ως βιομηχανικό μνημείο, ιδρύεται στην Τεχνόπολη το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου της Αθήνας. 


Ιστορία του Γκαζιού

Το Γκάζι. Φωτογραφικό αρχείο Γέωργιου Μπακούρου

"Εκεί, στον εκτός των τειχών λασπότοπο, δίπλα στα αρχαία μνημεία, το εργοστάσιο του γκαζιού θα χαράξει με την παρουσία του τον μελλοντικό βιομηχανικό άξονα της πόλης και θα αναδείξει ένα νέο κόσμο δουλειάς. [...] Στις 15 Μαϊου 1857 το Κοινοβούλιο θα προσφέρει στον Φραγκίσκο Φεράλδη με νομοθετική ρύθμιση το αποκλειστικό προνόμιο εκμετάλλευσης και παραγωγής αερίου για 50 χρόνια και εξαίρεση από τους δημόσιους και δημοτικούς φόρους σε πρώτες ύλες και μηχανές. […] Το 1862 ο Φεράλδης ολοκληρώνει, με γαλλική μελέτη, την πρώτη φάση των εργασιών, που προέβλεπε τα απαραίτητα για την έναρξη της παραγωγής σε ελάχιστα επίπεδα: τα πρώτα αεροφυλάκια, τα καθαρτήρια, γραφεία, ένα τμήμα των φούρνων, πλυντήρια, ψυχραντήρια, ρυθμιστές πίεσης, στάβλοι, είναι σώματα του πρώτου κορμού. […] Το 1873 ιδρύεται η νέα εταιρεία γκαζιού της Αθήνας. Μέσα από εντάσεις και συγκρούσεις το 1887 οι Ζ.Β.Σερπιέρης και Fulon den Vol αναλαμβάνουν όλα τα δικαιώματα στο εργοστάσιο και καταφέρνουν να παρατείνουν το συμβόλαιο μέχρι το 1938, με τη δέσμευση να ολοκληρώσουν και να ανανεώσουν το βιομηχανικό συγκρότημα και τον εξοπλισμό του. Στη δεύτερη φάση αυτή το εργοστάσιο αρχίζει να παράγει αέριο όχι μόνο για τον φωτισμό της πόλης, αλλά και για οικιακή και βιοτεχνική χρήση. [...] Το 1938 η διαχείρηση του εργοστασίου περνά στο Δήμο Αθηναίων, ύστερα από άρνηση της γαλλικής εταιρείας να ανανεώσει το συμβόλαιο. Από το 1952 έως το 1960 κατασκευάζεται η νέα μονάδα υδαταερίου [...] ενώ γύρω από το εργοστάσιο ξεκινά μια πρωτοφανής οικοδομική δραστηριότητα.”
Από το άρθρο του Γ.Μαχαίρα "Το εργοστάσιο Φωταερίου", στο ένθετο 7Ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή.

Πηγές:
Αρχείο νεότερων μνημείων, Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών http://www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio_more.aspx?id=216

Οδος Πειραιώς, 7Ημέρες, Η Καθημερινή, Οκτώβριος 2002.
Τεχνόπολις του Δήμου Αθηναίων
http://www.technopolis-athens.com

Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου
http://www.technopolis-athens.com/web/guest/museum/home
Ψηφιακή Συλλογή Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου